ماده آلی خاک چیست؟ نقش مواد آلی در خاک

مواد آلی خاک برای اصلاح خاک زمین کشاورزی اهمیت زیادی دارند. بدون تردید نقش مواد آلی موجود در خاک زمین های کشاورزی به گونه ای است که به هیچ عنوان نباید کمبود آن ها را ساده گرفت.

تامین مواد آلی خاک زمین های کشاورزی به اصلاح خاک کمک فراوان می کند. از روش های مختلف امکان افزایش مواد آلی خاک وجود دارد. عوامل مختلفی نیز وجود دارند که سطح مواد آلی موجود در خاک را کاهش می دهند. با ما در مجله مجموعه کیمیا رویش مهر پارس همراه باشید تا اطلاعات کامل را در این خصوص ارائه دهیم.

ماده آلی خاک چیست؟

ماده آلی یا کربن آلی خاک به هر ماده ای گفته می شود که در اصل توسط موجودات زنده (گیاهی یا حیوانی) تولید شده و سپس به صورت بقایای گیاهی و جانوری به خاک وارد می شود. این مواد توسط میکروارگانسیم های مفید تجزیه خواهد شد. در ادامه همراه آن دسته از سلول و بافت‌ های جانداران خاک که زندگی آن ها در خاک خاتمه می یابد مواد حاصل از آن ها به خاک بازگردانده می شوند. مواد آلی به طور کلی شامل طیف وسیعی از مواد از بافت‌ های اولیه گیاهان و جانوران تا مخلوط تجزیه شده از مواد به نام هوموس است.

تعریف دقیق تر ماده آلی در مفهوم جدید به این صورت است که ماده آلی خاک در (کشاورزی پایدار) به عنوان مخزن پویای زیستی تنظیم کننده انرژی، کربن و عناصر غذایی است که با مفهوم حاصلخیزی تعریف شده برای کشاورزی آلی به عنوان «ظرفیت خاك براي دریافت، ذخیره و انتقال انرژی» همگرایی دارد. ماده آلی خاک بر تولید غذا، چرخه عناصر غذایی، ذخیره آب در خاک، بهبود شرایط فیزیکی و کنترل فرسایش خاک، حفاظت و تنظیم اقلیم، چرخه انرژی، تراکم و فعالیت موجودات خاکزی، تنوع زیستی، تغییر، تحول و همچنین پویایی خاک تأثیرگذار است. کربن آلی خاک از راه تغییر و تبدیل مواد و جریان انرژی سبب بهبود کارکردهای ضروری خاک در خدمات رسانی زیست بوم می شود. کمبود ماده آلی در خاک افزون بر کاهش حاصلخیزی خاک و کاهش محصول، مشکلات دیگری از قبیل کاهش کارایی کاربرد کودهای شیمیایی و کاهش مقاومت گیاه در مقابل تنش های محیطی و همچنین عوامل بیماری زا را به همراه دارد.

تفاوت ماده آلی و کربن آلی خاک

در مفهوم کلی و بیان مسئله این دو کلمه (ماده آلی/ کربن آلی) هر چند بیان کننده یک موضوع هستند ولی با هم تفاوت دارند. استفاده از آن ها به جای همدیگر نشان از یک اشتباه دارد. با توجه به این شرایط ما در کودیران (شرکت کیمیا رویش مهر پارس) برای اولین بار مفهوم و تفاوت های این دو را بیان می کنیم.

در نظر داشته باشید که خاک از چهار بخش یا قسمت تشکیل می شود.

یک بخش شامل مواد معدنی که خود از نظر بافت شامل رس، شن و سیلت، کانی های مختلف معدنی، مواد و عناصر غذایی مفید و همچنین مضره و حتی مواد خنثی شونده است.

قسمت دیگر خاک هوا در آن قرار دارد. شاید تعجب کنید خاک، یک محیط زیست زنده دارد. بنابراین نیاز به هوا و تهویه داشته که هوا در بخش های خلل و فرج خاک یافت می شود. بد نیست بدانید که تا 25 درصد یک خاک خوب را هوا تشکیل می شود.

قسمت سوم رطوبت یا آب است.

قسمت چهارم که با تمام این سه قسمت تفاوت دارد و به آن ماده آلی می گویند مورد بحث ما قرار می گیرد.

ماده آلی خاک شامل بقایای گیاهی و جانوری، سلول و بافت های جانداران خاک و مواد حاصل از فعالیت های ریشه و ریزجاندران خاک است. در واژه نامه انجمن علوم خاک آمریکا، ماده آلی خاک به صورت بخش آلی خاک به استثنای بقایای گیاهی و حیوانی تجزیه نشده تعریف می شود. در واقع این تعریف یعنی ماده آلی خاک معادل هوموس در نظر گرفته شده است، به طوریکه بقایای گیاهی و جانوری 95 درصد مواد آلی خاک و جمعیت زنده میکروبی 5 درصد آن را تشکیل می دهد. در کشاورزی بهترین خاک آن خاکی است که دارای 5 درصد ماده آلی باشد.

ترکیب شیمیایی ماده آلی تقریبا 50 درصد کربن، 5 درصد نیتروژن، 0.5 درصد فسفر، 0.5 درصد گوگرد، 39 درصد اکسیژن و 5 درصد هیدروژن است. ترکیب ماده آلی خاک بیشتر کربوهیدرات ها، پروتئین ها، فنل ها، سلولز، همی سلولز و لیگنین را شامل می شود.

تا به اینجای تصور می کنیم متوجه شدید که ماده آلی با کربن آلی چه تفاوتی دارد. اگر هنوز با تفاوت ماده آلی و کربن آلی آشنا نشده اید باید ادامه مقاله را مطالعه کنید.

کربن آلی خاک تنها به مقدار کربن موجود در مواد آلی خاك اشاره دارد. با توجه به اینکه اندازه گیری مستقیم مواد آلی خاک دشوار است از این رو در تجزیه خاك در آزمایشگاه های خاکشناسی، مقدار کربن آلی خاك اندازه گیری و گزارش می شود. کربن آلی حدود 55 درصد ماده آلی خاك را تشکیل می دهد.

حد متعادل ماده آلی و کربن الی در خاک ها

در شیمی خاک یک رابطه تجربی بین کربن آلی(Organic Carbon) و ماده آلی Organic Matter)) وجود دارد. این تجربه این است که اگر مقدار کربن آلی را در آزمایشگاه آنالیز کردن تحت عنوان درصد کربن آلی OC می توان از رابطه ذیل ماده آلی OM را حساب کرد. OC*1.725= OM

سرنوشت کربن آلی در خاک (برای کربن آلی در خاک چه اتفاقی می افتد)

کربن آلی تازه وارد شده به خاک (ناشی از بقایای گیاهی، کودهای دامی و سایر مواد آلی) را برخی کربن اکتیو یا کربن فعال نیز می گویند. این کربن در طی زمان شروع به تجزیه می کند و بخشی از آن در تأمین عناصر غذایی توسط گیاه مورد نظر (کشت شده) مصرف می گردد. بخش دوم آن توسط موجودات مفید خاکزی به عنوان خوراک آن ها برای فعالیت بهتر مصرف می شود. قسمت سوم کربن آلی تولید اسیدهای آروماتیک نموده که در کنترل برخی بیماری های خاکزی نقش دارند. قسمت چهارم نیز در تشکیل ساختمان خاک به کار می رود. انسان ها نه تنها در حال تخریب دنیا هستند بلکه با عملیات بیش از حد خاک ورزی ( شخم و شیار، دیسک، لولر،) ساختمان خاک را تخریب و بدجور هم تخریب کرده اند. مواد آلی به عنوان یک ترکیب بهساز خاک می توانند همچون معماران، خاک ساختمان تخریب شده را تا حدی احیاء و از مرگ کامل موجودات مفید خاک جلوگیری کنند. جالب است بدانید در ماده آلی خاک مقدار قابل توجهی مواد هیومیکی (همان هیومیک اسید مشهور) و اسیدهای آمینه وجود دارد که برای تمام فرآیندهای خاک و گیاه کارساز است.

ممکن است بخشی از ماده آلی و کربن آلی طی چندین قرن تجزیه و تبدیل به پلی ساکاریدهای می شود. این روند سبب می شود که بخش پایدار و مقاوم کربن آلی خاك را تشکیل دهند که در برابـر تجزیـه میکروبی مقاومت بسیار زیادی دارد. این این بخش به طور عمده در ظرفیت تبادل کاتیونی و رنگ خاك دخالت می کند. در این بین بايد بدانید که این بخش از ماده آلی به نام هوموس نیز شناخته می شود. هوموس ها شامل هیومین ها، اسیدهای هیومیک و فولویک هستند. هوموس منبع عناصر ضروری کربن، نیتروژن، گوگرد و فسفر در خاك بوده و ساختمان خاک را بهبود می بخشد.

نقش ماده آلی در خاک

علیرغم آنکه از دیرباز مصرف انواع مواد آلی در کشاورزی کشور رواج داشته است ولی متاسفانه با ورود کودهای شیمیایی و اثرات کوتاه مدت آن ها در افزایش عملکرد محصولات کشاورزی، کشاورزان به مصرف نامتعادل و بعضا بی رویه آن روی آورده اند. هر چند این کودها املاح مغذی هستند ولی مصرف نامتعادل آن ها در دراز مدت بر روی خاک اثر نامناسب داشته و موجب غیر قابل جذب شدن آن ها شده و باروری خاک را کاهش می دهند. از مواد آلی به عنوان قلب کشاورزی پایدار نام برده می شود. چنانچه مقدار آن از حد نرمال کمتر شود خاک مرده و چه بسا با مصرف هر مقدار کود شیمیایی نیز گیاه قادر به جذب عناصر غذایی نخواهد بود. هم اکنون فقر ماده آلی خاک بعد از کمبود آب به عنوان مهمترین چالش بخش کشاورزی مناطق خشک و نیمه خشک کشور، مطرح است. بنابراین برای جلوگیری از تخریب خاک و بهبود حاصلخیزی خاک تنها راه مطمئن، حفظ و افزایش ماده آلی خاک و مدیریت تلفیقی مصرف کودهای شیمیایی در کنار مواد آلی به شمار می رود.

نقش ماده آلی در اصلاح خاک

مواد آلی در بهبود خصوصیات فیزیکی خاک موثر است. افزایش ماده آلی در یک خاک سنگین و رسی موجب تعدیل بافت و سبک شدن آن می گردد. علاوه بر این افزایش ماده آلی در خاک خاصیت اسفنجی به خاک می دهد. مواد آلی موجب بهبود تهویه خاک شده و نفوذ پذیری آب را در خاک های رسی و سنگین بهبود می بخشند.

در خاک های شنی و سبک مواد آلی سبب بالا بردن ظرفیت نگهداری آب شده و با بهبود فیزیک خاک از نفوذ بیشتر آب در خاک جلوگیری می کند. مواد آلی عموما به علت تولید مواد چسبنده و ترکیبات با بار منفی سبب به هم چسبیدن ذرات خاک شده و با تشکیل خاکدانه، ساختمان خاک را بهبود می بخشند.

نقش ماده آلی در تامین و آزاد سازی عناصر غذایی در خاک

با توجه به اینکه مواد آلی دارای سطح ویژه و بالایی هستند، از پتانسیل بالایی در نگهداری و آزاد سازی عناصر غذایی برخوردارند. مواد آلی با تولید ترکیبات آلی و اسیدی در کاهش واکنش خاک (pH) و تعدیل آهک خاک نقش موثری دارند. بالا بودن pH و آهک خاک به عنوان دو مشکل مهم در خاک های مناطق خشک و نیمه خشک مطرح است. مواد آلی با ترشحات خاص خود موجب افزایش حلالیت عناصر غذایی به ویژه فسفر و عناصر ریز مغذی چون آهن، روی، مس و منگنز و بور می شوند.

نقش ماده آلی در فعالیت بیولوژیکی در خاک

مواد آلی به عنوان منبع مناسب غذا و انرژی برای موجودات زنده خاکزی مطرح هستند. در نتیجه با فعالیت موجودات ریز بر روی مواد آلی، تولید ماده پیچیده ای به نام هوموس انجام می گیرد. مواد آلی موجب افزايش فعاليت ریز جانداران خاک شده و جمعیت باکتری های مفيد خاک را بیشتر می کند. باكتري های مفيد خاک علاوه بر مزایایی زیادی که دارند، می توانند در تولید محرک های رشد نقش موثری داشته باشند.

نقش ماده آلی در افزایش راندمان آبیاری

مواد آلی معادل وزن خود آب جذب می کنند. بدین ترتیب مشکل کم آبی را در مناطق خشک تا حدود بهبود می دهند. این شرایط باعث افزايش ظرفيت نگهداری آب شده و محصولات در زمان طولانی تری فرصت استفاده از آب موجود در خاک را دارند. تمام این موارد منجر به توليد محصولات بيشتر خواهند شد. این مواد با ایجاد مالچ و حفظ رطوبت خاک از تبخیر آب جلوگیری می نمایند.

نقش ماده آلی در پایداری تولید و تولید محصول سالم و ارگانیک

مواد آلی با تامین عنصر مفید و مورد نیاز گیاه، از ایجاد آلودگی خاک و منبع آب های سطحی و زیر زمینی ناشی از ترکیبات باقیمانده کود های شیمیایی جلوگیری می نماید. وجود مواد آلی در خاك به منزله وجود خون در رگ های انسان است. در صورتی كه اين ماده در خاك نباشد، نمی توان انتظار داشت كه كميت و كيفيت محصولات مطلوب باشد. مواد آلی به عنوان تامين كننده بخشی از عناصر غذايی عمل کرده و جايگزين مناسب براي كودهای شيميايي به شمار می رود. مواد آلی بر عکس کودهای شیمیایی عاری از ترکیبات نامحلول و مواد سمی گياهی است. از این طریق در تولید محصول سالم موثر عمل می کند.

نمودار رابطه ماده آلی و تولید در گندم

میانگین عناصر غذایی مفید در یک تن بقایا (کاه و کلش گندم)

عنصر

مقدار

(کیلوگرم)

عنصر

مقدار

(کیلوگرم)

ازت (نیتروژن)

7

سولفور

5/2

فسفر

2

آهن

2/0

پتاسیم

11

روی

4/0

کلسیم

5/3

مس

1/0

منیزیم

2/2

منگنز

4/0

منبع: (عباس زاده، 1398).

ماده آلی سبب تعادل در زیست بوم خاک از راه افزایش تنوع زیستی و زیست توده میکروبی خاك شده و نیروی محرکه لازم برای به گردش درآوردن چرخه های حیاتی خاک را فراهم می آورد. در خاك، تغییرات زیاد و سریعی بین تولید و مصرف مواد آلی وجود دارد. از این رو برقراری توازن بین تولید و مصرف مواد آلی خاک، با تأمین پیوسته و متعادل مواد آلی از شرایط اصلی پایداری در حیات خاک به حساب می آید. از سویی ماده آلی به آفت کش ها و مواد آلی شیمیایی متصل می شود و بر فعالیت بیولوژیکی و سمیت آن ها اثر می گذارد. همچنین به دلیل تأثیر مثبت ماده آلی بر پایداري خاکدانه ها، مانع از فرسایش شدید خاک می شود.

چگونه مواد آلی خاک را افزایش دهیم؟

برای افزایش مواد آلی خاک راهکارهای مختلفی وجود دارد. نقش ماده آلی در اصلاح خاک سبب شده است که کشاورزان به دنبال راهکارهایی برای افزایش آن ها باشند. با استفاده از راهکارهایی می‌ توان جهت بالا بردن سطح مواد آلی در خاک اقدام نمود.

افزایش ماده آلی خاک دشوار بوده و با دو سوال اساسی چگونگی افزایش و نگهداری مواد آلی خاک مواجه هستیم. پاسخ به این دو سوال در اعمال مدیریت صحیح مواد آلی در اراضی و رسیدن به تولید پایدار محصولات کشاورزی کمک شایانی می نماید. با همسانی راهبردهای مدیریت خاک بر مبنای چرخه طبیعی کربن آلی خاک می توان بیلان کربن آلی را به سمت تجمع آن در خاک سوق داد. اعمال مدیریت هایی چون

کاهش عملیات خاکورزی در کشاورزی

افزایش پوشش سبز بر روی خاک، کشت کود سبز در اراضی در سال آیش و برگرداندن آن به خاک برای این کار توصیه می شود. مقدار 15 کیلوگرم بذر منداب + 50 کیلوگرم بذر جو را در یک هکتار زمین کاشته و آن را قبل رفتن به گل و خوشه به خاک برگردانید.

مدیریت بقایای گیاهی و برگرداندن حداقل 20 درصد از بقایایی کاه و کلش غلات به خاک

کاهش فشردگی و تراکم خاك در اثر حرکت ماشین آلات سنگین و تراکتور

کاربرد کودها و مواد آلی در خاک

کاربرد کودهای آلی افزون بر رشد گیاه به دلیل داشتن ماده آلی فراوان می تواند افزایش کربن آلی خاك را تسریع نماید. تحقیقات انجام شده در ایران نشان می دهد که کاربرد سالانه کودهای آلی می تواند حتی سبب افزایش 100 درصدی در مقدار کربن آلی خاک شود. نوع مواد و کودهای آلی اضافه شده به خاك تاثیر قابل ملاحظه ای در ماندگاری مواد آلی در خاک دارد. مصرف کودهای آلی دارای لیگنین بیشتر مانند کود دامی و خاك اره نسبت به کاه و کلش و مواد گیاهی خرد شده تازه، کربن آلی خاك را بیشتر افزایش می دهد.

استفاده بهینه از کودهای دامی فرآوری شده

مطالعات مختلف نشان داد خاک هایی که هر 3 سال یک بار حداقل 15 تا 20 تن کود دامی دریافت کرده اند ماده آلی آن ها خیلی بالاتر و تولید آن ها 35 درصد بیشتر از مزارع بدون مصرف کود دامی بودند.

استفاده از کمپوست حاصل از زباله شهری

استفاده از کمپوست ها مصرف شده در بسترهای قارچ

خصوصیات شیمیایی برخی از کودهای آلی پر مصرف در کشور

پتاسیم کل

فسفر کل

C:N

نیتروژن کل

کربن آلی

EC

pH

ماده آلی

نوع کود آلی

2.26

0.67

17.3

1.9

31.8

12.8

8.25

54

کود گاوی

0.96

0.51

10

1.47

20.1

11.6

7.68

30

کمپوست زباله شهری

1.5

0.42

18.2

2.4

33.5

8.8

7.81

72

گوسفندی کود

0.31

0.66

15.7

2.2

35.1

5.9

6.82

75.5

ورمی کمپوست

0.32

0.06

13.4

0.41

47.6

1.6

6.92

81.2

کمپوست باگاس نیشکر

0.12

0.17

26.6

1.5

40.1

1.5

7.61

75.5

کمپوست چوب و کاغذ

منبع: مشیری (1396).

خاک با ماده آلی مناسب در تصویر (الف) و خاک با فقر ماده آلی در تصویر (ب)

شکل (الف)

شکل (ب)

چگونه مواد آلی را در باغچه و گلدان افزایش دهیم؟

برای افزایش مواد آلی در باغچه و گلدان‌ ها چند راهکار ساده وجود دارد. استفاده از تفاله چای می‌ تواند یک راهکار بسیار ساده به شمار رود. با توجه به اینکه کمپوست چای یک منبع بی‌ نظیر از اکسیژن به شمار می‌ رود و تعداد بالای باکتری هوازی مفید در آن وجود دارد، می‌ توان جهت افزایش ماده آلی خاک از آن کمک گرفت. باکتری‌ های موجود در تفاله چای می‌ توانند خاک را سالم کرده و همچنین علف‌ های هرز درون باغچه و گلدان را از بین ببرند. یادآور می‌ شویم که چای دارای خاصیت اسیدی بوده و برای گیاهانی که علاقه به محیط اسیدی خاک دارند انتخابی بی‌ نظیر است.

تفاله قهوه نیز می‌ تواند برای بالا بردن سطح نیتروژن خاک فواید زیادی داشته باشد. علاوه بر این پودر قهوه حاوی فسفر و پتاسیم بوده که سه ماده مورد نیاز گیاهان را برای رشد فراهم می‌ کند. پوست موز دارای فسفر، کلسیم و پتاسیم است. این عناصر برای سلامت خاک گزینه‌ های ضروری محسوب می‌ شوند. بسیاری از افراد با اضافه کردن پوست موز به خاک باغچه و گلدان مواد آلی موجود در خاک را افزایش می‌ دهند. پوست تخم مرغ نیز یکی دیگر از موادی بوده که دارای کلسیم است. کلسیم از جمله عناصر ضروری برای گیاهان به شمار می‌ رود. اضافه کردن پوست تخم مرغ سبب کاهش اسیدیته خاک باغچه و گلدان می‌ شود.

عوامل کاهش ماده آلی در خاک

کشاورزان باید توجه و اهتمام بیشتری به افزایش مواد آلی در خاک داشته باشند. اثرات مخرب زیست محیطی که متاسفانه در اثر استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی بر روی خاک به وجود می‌ آیند سبب می‌ شوند که ویژگی‌ های مطلوب شیمیایی و فیزیکی خاک کاهش یابند. عدم وجود عناصر شیمیایی سبب کاهش شدید مواد آلی موجود در خاک خواهد شد. کاهش مواد آلی در خاک در نتیجه به افت کیفیت گیاهان زراری منجر می‌ شود. علاوه بر این شخم زدن بیش از حد زمین‌ های کشاورزی نیز سبب بالا بردن سرعت تخریب و تجزیه خاک شده و ماده آلی خاک را کاهش می‌ دهد.

موارد دیگری هستند که می‌ توانند مواد آلی خاک را کاهش دهند. از خشکسالی گرفته تا تنش‌ های آبی و وجود مواد شیمیایی سمی در خاک موارد دیگر هستند که کاهش مواد آلی را در پی دارند. یادآور می‌ شویم که متاسفانه برخی از کشاورزان باقیمانده محصولات کشاورزی و گیاهان را آتش می‌ زنند. این مورد نیز می‌ تواند سبب محدود شدن ماده آلی در خاک شود.

مزایای اصلاح خاک با مواد آلی

افزایش مواد آلی در خاک می‌ تواند فواید زیادی داشته باشد. همانگونه که می‌6دانید برای اصلاح خاک زمین کشاورزی چندین روش وجود دارد. اصلاح خاک با مواد آلی فواید مخصوص به خود را داشته و از جنبه‌ های مختلف می‌ تواند مفید عمل کند.

یکی از مهمترین فواید اصلاح خاک با مواد آلی افزایش ذخیره کربن در خاک است. با بالا بردن میزان کربن در خاک و تامین این عنصر فعالیت باکتری های مفید خاک نیز به مقدار قابل توجهی بیشتر می‌ شود.

بهبود توانایی ذخیره و انتقال آب در خاک و همچنین بهبود انتقال هوا در خاک را می‌ توان یکی دیگر از فواید اصلاح با مواد آلی عنوان کرد. این کار سبب افزایش رشد محصولات کشاورزی می‌ شود.

افزایش نفوذ پذیری خاک، کاهش چسبندگی و تراکم خاک و همچنین افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی و آنیونی سایر فواید اصلاح خاک با مواد آلی به شمار می‌ روند.

یکی دیگر از فواید افزایش مواد آلی در خاک کاهش اثرگذاری عوامل بیماری‌ زا است.

مهمترین ماده آلی خاک چیست؟

ترکیبات شیمیایی ماده آلی در حالت کلی برای زمین‌ های کشاورزی تقریباً مشابه هستند. با وجود اینکه مقادیر موجود در ترکیب شیمیایی ماده آلی ممکن است از خاکی به خاک دیگر دچار تغییر شود ولی در کل ما ترکیب زیر را برای آن مد نظر قرار می‌ دهیم.

به طور عمومی در خاک زمین‌ های کشاورزی ۵۰ درصد کربن، ۳۹ درصد اکسیژن، ۵ درصد نیتروژن، ۵ درصد هیدروژن، 0.5 درصد فسفر و 0.5 درصد گوگرد وجود دارد.

سخن پایانی

همانگونه که بیان شد افزایش ماده آلی از جمله راهکارهایی به شمار می‌ رود که می‌ تواند به بهبود وضعیت خاک در کشور کمک فراوان داشته باشد. راهکارهای مختلفی برای بهبود وضعیت خاک می‌ توان مورد استفاده قرار داد. با بهبود اوضاع خاک کیفیت محصولات کشاورزی و کمیت آن ها افزایش می‌ یابد. کارشناسان متخصصین و کشاورزان باید تمرکز به مراتب بیشتری بر روی این حوزه داشته باشند. راهکارهایی که هم به صورت موقت و کوتاه مدت و هم به صورت بلند مدت می‌ توانند وضعیت خاک کشاورزی را بهبود دهند باید مد نظر قرار گیرند.

با توجه به اینکه در کشور ما میزان مواد آلی خاک کمتر از حد استاندارد بین‌ المللی است، این مهم را می‌ طلبد که جهت بالا بردن مواد آلی و تغییر شیمیایی و فیزیکی موارد مختلفی را در نظر گیرید. ما در فروشگاه اینترنتی کودیران تلاش کرده‌ ایم که اطلاعات کافی را در این خصوص به شما ارائه دهیم. کارشناسان و متخصصین مجموعه کیمیا رویش مهر پارس آمادگی کامل دارند تا سوالات شما را در این خصوص پاسخ دهند.