تفاوت کودهای مایع و جامد کدامند؟

مهمترین تفاوت کودهای جامد و مایع کدامند؟ این سوال بخش زیادی از کشاورزان و باغدارانی است که قصد دارند برای تقویت محصول مورد کشت و همچنین رفع نیازهای خاک از انواع کودها استفاده کنند. با مقایسه کودهای جامد و مایع متوجه خواهیم شد که هر کدام می‌ توانند مزایا و معایب مخصوص خود را داشته باشند. واحد تحقیق و توسعه کودیران (شرکت کیمیا رویش مهر پارس) مطلب زیر را تهیه کرده تا بر اساس آن بتوانید به خوبی با تفاوت کودهای مایع و جامد آشنا شوید. در صورت استفاده از مقاله علمی زیر، لطفا منبع نگارش را ذکر کنید.

مقایسه کودهای مایع و جامد

کودهای جامد و مایع

• آشنایی با کودهای جامد و کودهای مایع
• چرا یک ماده کودی باید به صورت جامد یا مایع باشد.
• چه تفاوتی بین کودهای جامد و کودهای مایع وجود دارد.
• کودهای جامد و مایع در چه مواردی کاربرد دارند.
• مزایای و معایب انواع کودهای جامد و مایع

هر نوع ماده ساده و یا ترکیبات حاصل از موادی که به صورت معدنی و آلی در طبیعت وجود دارد و یا آن مواد را در صنایع شیمیایی و پالایشگاهی و کارخانجات کود، فرمولاسیون و فرآوری می کنند، عموما به خاطر مواد مفیدی و عناصر غذایی که در آن وجود دارد را در فرهنگ عمومی به عنوان کود کشاورزی می نامیم. با هدف تقویت خاک مزرعه و باغات از انواع کود استفاده می‌ کنند. برای آنکه خاک از لحاظ مواد غذایی متعدد (ماکرو و ریزمغذی ها) دچار کمبود نباشد، استفاده از کود بسیار مفید خواهد بود. کودها با فراهم کردن عناصر غذایی ضروری برای گیاه که خاک ممکن است فاقد آن ها باشد به رشد گیاه کمک می کنند. کودها ممکن است از یک نوع مواد یا ترکیبی از مواد مغذی و عناصر مختلف باشند. انواع کود شامل موارد زیر هستند:

• کود آلی
• کودهای بیولوژیک و زیستی
• کودهای معدنی
• کودهای شیمیایی

نوعی دیگر از تقسیم بندی کودها که در بازار و بین کشاورزان متداول است، تحت عنوان کودهای جامد و مایع شناخته شده که ما در این مقاله سعی می کنیم شما را با این کودها آشنا کرده و تفاوت کودهای مایع و جامد و موارد کاربرد آن ها را به صورت مفصل ارائه نمائیم.

کودها به دو شکل جامد (کود گرانول یا پودری) و کود مایع (مواد غذایی به صورت محلول در آب) وجود دارند، این دو کود از نظر ظاهری و شکلی با هم کاملا متفاوت هستند. با این حال هر دو تامین کننده نیاز غذایی گیاهان هستند. در شرایط خاص هر یک از آن ها بر دیگری مزیت منحصر به فرد دارد.

کودهای جامد

کودهای جامد که به صورت کودهای گرانوله (دانه ای)، کودهای پودری و کریستاله نیز شناخته شده هستند، کودهایی به شمار می روند که به صورت خشک ارائه می شوند. اندازه و پایداری کودهای گرانوله متفاوت است. اندازه فیزیکی این کودها بسته به نوع کود و طرز استفاده می تواند متفاوت باشد. با این وجود هر نوع کود گرانوله بایستی به اندازه ای باشد که بتوان با دستگاه کودکار آن را در داخل خاک و کنار و یا پایین بذر قرار داد. طبق استانداری که از طرف موسسه تحقیقات خاک و آب کشور اعلام شده، اندازه کود گرانوله بین 2 تا 4 میلی متر باید باشد. دلیل این امر این است که کودهای جامد با دانه بندی بزرگتر از 4 میلی متر از لوله های دستگاه کودکار عبور نمی کند. در طرف مقابل اگر کود جامد کمتر از 2 میلی متر باشد پخش آن در زمین یکنواخت نخواهد بود. از طرفی برخی کودها نیز به صورت ریز و پودری هستند. این سوال اساسی برای اکثر مصرف کنندگان مطرح است چرا یک کود باید به صورت جامد، دانه ای (گرانوله)، پودری و یا کریستاله باشد. ما برای اولین بار در این مقاله که حاصل تجارب نگارنده (مشاوره فنی و پژوهشی کودیران) است، به زبان ساده و کاربردی ارائه می گردد.

چرا کود باید به صورت جامد (گرانوله و یا دانه ای) باشد؟

برخی عناصر غذایی چون فسفر، پتاسیم، گوگرد و عناصر میکرو (آهن روی، مس و منگنز) عموما به صورت معدنی و کلوخه هستند که طی فرآیندی اول آسیاب شده و پودر می شود و عناصر موجود در آن ها با فوریت محلول در آب نیستند. از طرفی لازم است این عناصر در طی زمان از کاشت بذر تا اواسط و حتی اواخر کشت به مرور و تدریجی آزاد و مورد استفاده گیاه قرار گیرند. بنابراین لازم است کود به شکلی باشد که دیرتر حل شده تا از دسترس گیاه خارج نشود. با انجام این کار در هنگام آبیاری مزرعه عناصر مغذی با آب شسته نشده و به عمق بیشتر خاک نروند. به همین منظور وقتی ماده ای را به صورت گرانوله و دانه ای شکل در آوردید، تحت این شرایط حلالیت آن کمتر و شرایط محیط برای حل تدریجی آن فراهم خواهد شد. این کودهای جامد معمولا به گونه ای طراحی می شوند که در خاک در طی مدت زمان معینی رها شوند. این کار با مخلوط کردن خاک با کود انجام می شود تا گیاهان بتوانند به تدریج به آن دسترسی داشته باشند.

دلیل دیگر گرانوله کردن کودها به خاطر سادگی در نحوه استفاده است. با توجه به اینکه کودهای پودری به شکلی هستند که پاشش آن ها راحت نیست و تبدیل به گرد و غبار شده و توسط باد جابجا می شوند، هنگام گرانوله شده به راحتی می توان از آن ها استفاده کرد.

و دلیل سوم آنکه کودها را زمانی می توان با دستگاه کودکار استفاده کرد که حتما جامد و دانه بندی مناسبی داشته باشند.

دلیل چهارم ضرورت جایگذاری کود در مکان خاص است که سبب شده کودها را به این شکل تولید کنند. طبق اصول علمی کود باید در جایی قرار گیرد که گیاه (ریشه گیاه) به راحتی بتواند از آن استفاده نماید. این نکته خیلی مهم است که در اکثر اوقات مصرف کنندگان رعایت نمی کنند و متوجه اهمیت آن نیستند که کود در زمان کاشت باید در کنار بذر و در عمق 3 سانتی متر زیر خاک (پایین تر از بذر) قرار گیرد. بنابراین ماشین آلات طراحی شده و دستگاه کودکار طوری ساخته شده اند که کود را در جای مناسب جایگذاری کنند و اگر کود گرانوله نباشد قرار گرفتن آن در محل مناسب با مشکل مواجه خواهد شد.

کودهای پودری و کریستاله

با توضیحات مذکور حال این سوال مطرح می شود که اگر کودهای گرانوله و دانه ای برای کشاورزی مناسب است، پس چرا برخی از کودها به صورت پودری و کریستاله هستند و چه نیاز است از این کودها استفاده کنیم؟

هر کودی در زمان های خاص نیاز به مصرف دارد. برخی عناصر غذایی چون ازت (نیتروژن) نیاز است چندین نوبت در مزرعه و یا باغ مصرف شود. دلیل این امر این است که این عنصر حلالیت بالایی دارد و اگر تمام آن را به یکباره مصرف کنیم، خیلی سریع در آب حل شده و از عمق توسعه ریشه گیاهان خارج شده و قابل استفاده نیست. بنابراین این نوع کودها باید بصورت سرک و همراه آب آبیاری مصرف شود و وقتی کود به صورت پودری و کریستاله باشد به سادگی می توان همراه آب آبیاری مصرف نمود. کشاورزان برای مصرف آن به روش های مختلف عمل می کنند. برخی از کشاورزان کودهای ازته از جمله اوره، سولفات آمونیوم و یا نیترات آمونیم را هر موقع لازم است در مزرعه پخش و بعد از آن آبیاری انجام می دهند و یا اینکه کیسه کود را در ابتدای جوی آب قرار داده تا اخر آبیاری به مرور کود حل شده و به مزرعه می رود. با این حال مناسب ترین و بهینه ترین روش مصرف کود به صورت کود آبیاری در سیستم آبیاری تحت فشار است و یا اینکه اگر مزرعه و باغ فاقد سیستم آبیاری تحت فشار است، استفاده از یک مخزن مانند بشکه شیر دار و حل کردن کود (کودهای جامد پودری و کریستاله) مورد نیاز در آن و باز کردن شیر خروجی طبق فرصت زمانی که نیاز آست آبیاری آن قطع زمین انجام گردد. برای دقت بیشتر بهتر است زمانی مخزن کود آبیاری را باز کرد که آبیاری مزرعه به نیمه خود رسید است.

یک سوال ساده ممکن است برای شما به ذهن برسد این است که چرا کود اوره به صورت پودری نیست و همچنان گرانوله و دانه ای است؟

در برخی محصولات زراعی و باغی نیاز است بخشی از کود مورد نیاز ازته همراه و مخلوط با کودهای جامد مصرف گردد. بنابراین کود اوره را دانه ای تولید کرده اند که در هنگام مخلوط با کودهای دیگر و مصرف آن به عنوان کود پایه و یا قبل از کاشت مشکلی نداشته باشد.

مزایای کودهای جامد

برای درک بهتر تفاوت کودهای مایع و جامد بهتر است به مزایای کود جامد اشاره ای داشته باشیم. مزیت مهم کود گرانوله یا کود جامد، نداشتن محدودیت زمانی استفاده است. این یعنی گیاه قادر به جذب عناصر غذایی مورد نیاز خود در طول زمان می باشد. کودهای جامد را می توان قبل از کاشت به عنوان کود پایه گیاهان با خاک مخلوط کرد. هر چند به این روش مدتی طول می کشد تا عناصر غذایی جذب گردد ولی جذب تدریجی نیز اهمیت زیادی دارد و باعث افزایش باروری و حاصلخیری خاک می شود.

یکی از مزایای کودهای جامد ماندگاری طولانی مدت آن ها در زمان ذخیره سازی است. اگر این کودها دور از رطوبت و نور مستقیم نگهداری شوند، می توان آن ها برای مدت طولانی نگهداری نمود. در کنار این مورد یکی دیگر از مزایای کود گرانوله یا کودهای جامد این است که در حجم زیاد ارزان تر هستند و علاوه بر این کار حمل و نقل آن ها ساده تر است.

این پایان کار نیست و با بررسی تفاوت کود جامد و کود مایع می توان متوجه شد که در نهایت امکان استفاده از کودهای جامد گرانوله در مزرعه و باغ ساده تر است. امکان استفاده از این نوع کود توسط ماشین آلات کشاورزی و به خصوص با دستگاه کودکار و همچنین استفاده آن در مزارع بزرگ توسط دستگاه سانتریفوژ در مدت زمان کوتاه وجود داشته و می توان کود را در زمین پخش نمود.

معایب کودهای جامد

زمانی که از کودهای جامد استفاده می شود باید در میزان مصرف آن طبق نیاز گیاه و خاک توجه نمود. در غیر این صورت کنترل کمتری بر روی نتیجه مصرف خواهند داشت. چنانچه در استفاده از کود زیاده روی شود، حذف آن و جلوگیری از مسمومیت گیاه بسیار سخت و پرهزینه خواهد بود. با توجه به اینکه کودهای جامد به صورت مخلوط با خاک وجود دارند و جدا کردن آن عملا امکان پذیر نمی باشد، ممکن است با این مشکل مواجه شوید. این نکته را نباید فراموش کرد که اگر کودهای جامد گرانوله را طبق دستور مصرف نمایید، گیاهان به ندرت دچار مسمومیت می‌ شوند. ضمنا به واسطه اینکه کود جامد همراه برخی مواد افزودنی باید گرانوله شود، به ناچار از خلوص آن کمی کاسته خواهد شد. در عین حال چنانچه کارخانجات از مواد مفید برای گرانوله کردن استفاده نمایند این نقیصه کمتر می شود.

یکی دیگر از معایبی این نوع کود هزینه بالای آن برای گرانوله کردن است. با توجه به روندی که برای گرانوله کردن کود جامد طی می شود و به واسطه نوع موادی که برای انجام این کار مورد استفاده قرار می گیرد، هزینه های نسبتا زیادی برای گرانوله کردن کودها لازم است پرداخته شود.

کودهای مایع

کودهای مایع کودهایی هستند که به صورت مایع و با غلظت های متفاوت بسته به انواع آن تولید می شوند. به صورت کلی همه کودها چه جامد و مایع غلظت بالای از عناصر مغذی را دارند و لازم است در هنگام استفاده با آب آبیاری رقیق شوند. کودهای مایع عموما که برای تامین نیازهای غذایی ثانویه یک محصول طراحی می شوند. دلیل انجام این کار این است که عناصر اصلی و ماکرو چون ازت، فسفر و پتاسیم در مقدار بالا نیاز هستند که با محلول پاشی نمی توان آن ها را تامین نمود.

چرا در کشاورزی باید از کودهای مایع استفاده کرد؟

برخی عناصر غذایی که بیشتر به عنوان ریزمغذی ها مشهور هستند شامل آهن، روی، مس، منگنز، بور و مولیبدن مقدار نیاز گیاهان به این عناصر کم است. میزان نیاز گیاه برای دریافت این عناصر بین 1 تا 3 کیلو گرم در هکتار است. بنابراین اگر از نوع جامد یا پودری استفاده کنیم، توزیع مناسب این مقدار کم در یک هکتار مزرعه و یا باغ خیلی سخت خواهد بود. بنابراین هنگامی که مایع باشند این کودها را با آب رقیق کرده و توسط دستگاه سمپاش بر روی اندام های هوایی گیاهان اسپری می کنیم. اصطلاحا به این روش در کشاورزی محلول پاشی می گویند.

آیا گیاهان از طریق برگ و اندام هوایی عناصر را جذب می کنند؟

در تمام موارد به این تاکید شده که گیاه مواد غذایی را از طریق ریشه جذب و به اندام ها می فرستند و کار برگ عمل فتوسنتز و تنفس است. حال این سوال مطرح می شود که چطور عناصر غذایی ممکن است از طریق برگ جذب شوند؟ پاسخ این سوال ساده است. اندام هوایی گیاهان به خصوص برگ از نظر فیزیولوژیکی به نحوی رشد و نمو می کند که در سطح و پشت برگ دارای روزنه های بی شمار است که علاوه بر تنفس و فتوسنتز، قادر است عناصر غذایی را جذب و به قسمت های مورد نیاز گیاه و حتی به ریشه منتقل کند. این کار جذب بدین ترتیب است که سطح بیرونی برگ دارای یک لایه نازک و حفره مانند بنام اپیدرم و یا همان پوستک است. جالب است بدانید که در سطح یک سانتی متری برگ چیزی حدود 1000 روزنه وجود دارد که باز و بسته نیز می شوند. همانگونه که لایه های روی برگ اجازه می دهند در هنگام تبخیر و تعرق آب جذب و خارج کنند، بنابراین از همین مجاری مواد قندی و عناصر غذایی نیز می تواند جذب گردد. یک نکته خیلی جالب دیگر اینکه کمتر مورد توجه کشاورزان و حتی کارشناسان قرار گرفته این است که برگ نه تنها از قسمت روی برگ بلکه قسمت زیرین برگ (پشت برگ) مواد غذایی جذب و حتی سطح پایین برگ قدرت جذب بیشتری در مقایسه با سطح بالایی برگ دارد.

مزایای کود مایع

برای درک بهتر تفاوت کود جامد و مایع به بررسی مزایای کود مایع می پردازیم. در ابتدا بد نیست بدانید که کودهای مایع کاربرد فراوان تری نسبت به کودهای جامد و یا گرانوله دارند. زیرا اساسا محلول پاشی به عنوان یک کار تکمیلی و ضروری تر مورد توجه قرار گرفته است. توجه کنید گاهی اوقات به هر دلیل گیاه ممکن است دچار یک عارضه شود. به عنوان مثال با کمبود عنصری مواجه گردد یا دچار سرمازدگی، تنش خشکی و به عبارت دیگر علی رغم کوددهی های قبلی باز کمبودی داشته باشد. در این شرایط فرصت نیست تا ما بتوانیم از کود جامد و استفاده کنیم. بنابرای مناسب ترین روش استفاده از کودهای مایع است. زیرا عناصر غذایی را می توان با محلول پاشی در دسترس گیاه قرار داد. سرعت اثرگذاری کود مایع به حدی زیاد است که حتی کمتر از چند ساعت بعد از مصرف، عنصر مورد نظر جذب گیاه می شود. کودهای مایع برخلاف انواع کودهای جامد کنترل بیشتری در اختیار کشاورز قرار می دهند. دوز مصرفی کود و دفعات استفاده کاملا در کنترل کشاورز است. به خصوص برای گیاهان گلدانی که میزان مصرف کود برایشان بسیار مهم است، استفاده از کود مایع انتخاب مناسب تری به شمار می رود.

از سایر مزایای کودهای مایع می توان به یکنواختی کاربرد آن ها، قابل استفاده بودن در ابتدا و اواسط و حتی انتهای فصل و همچنین قابل ترکیب بودن با مواد حفاظتی و صد تنش از جمله اسیدهای آمینه، جلبک ها دریایی و پلی آمین ها اشاره نمود.

معایب کود مایع

برای اینکه تفاوت کود جامد و کود مایع را بتوانید بهتر درک کنید، معایب کودهای مایع را نیز بیان خواهیم کرد. کودهای مایع نسبت به کودهای جامد ماندگاری و تاریخ انقضای کمتری دارند. علاوه بر این در مصرف این کودها باید دقت بیشتری انجام شود تا احیانا منجر به گیاه سوزی نگردد.

یکی دیگر از معایب کود مایع این است که در ساعاتی از روز که دما کمتر و شدت تابش خورشید کم است، صبح و یا عصر باید مصرف گردد.

علاوه بر این به دلیل بسته بندی خاص این نوع کودها معمولا قیمت بالاتری نسبت به کودهای جامد دارند.

نکات کلیدی برای مصرف بهتر کودهای مایع

طبق توضیحات ذکر شده متوجه شدیم که روزنه ها در جذب مواد غذایی برگ نقش مهمی دارند. روزنه‌ های برگ از زمان طلوع آفتاب تا زمان غروب آفتاب به جهت انجام فرآیند غذاسازی به طور مداوم باز هستند. در عین حال لازم است به این نکته توجه داشته باشید که بالا رفتن دمای هوا باعث کاهش جذب گیاهان از طریق روزنه‌ ها به سبب تبخیر سریع می شود و آبی که در کود محلول وجود دارد به‌ سرعت تبخیر خواهد شد. عصاره باقیمانده بر روی برگ‌ ها ایجاد لک می‌ کند. حال اگر قطرات آب تبخیر نشوند به‌ واسطه تابش نور آفتاب، پدیده ذره‌ بینی قطره را به وجود می‌ آورند و بر همین اساس برگ‌ ها لکه‌ های سوختگی را بر روی خود نمایان می‌ کنند. به همین دلیل ما به شما توصیه می‌ کنیم که بهترین زمان را برای محلول‌ پاشی کود مایع را انتخاب کنید. با توجه به کارشناسی های صورت گرفته زمان مناسب در هنگام طلوع خورشید یا نزدیک غروب است.

نکته دیگری که در استفاده از این کود وجود دارد این است که به‌ هیچ‌ عنوان کود مایع را با سموم دیگر ترکیب نکنید. اگر نیاز بود که کود را با سموم ترکیب کنید حتما قبل از انجام این کار به میزان کمی ترکیب کود و سم را آزمایش کنید و یا به دستورالعمل سازگاری کود و سم ها توجه کنید.

زمانی که با وزش شدید باد روبرو هستید از محلول پاشی خودداری کنید.

در زمان افزایش دما (دمای بیشتر از 27 درجه) تحت هیچ شرایطی محلول‌ پاشی را انجام ندهید.

آبی که از آن برای رقیق کردن کود مایع استفاده می کنید نباید آب شور و قلیا بوده و لازم است pH آن را کنترل کنید در حدود 7 باشد.

سایر تفاوت های کودهای جامد و مایع

کودهای جامد و مایع علاوه بر شکل ظاهری، نحوه و زمان استفاده تفاوت های زیادی داشتند که ذکر شد. با این حال برخی تفاوت ها از نظر کاربرد و عملکرد آن مهم است که در ذیل به آن اشاره می شود.

*کودهای مایع برای مصرف عناصر ریزمغذی مفید تر، ساده تر و کم هزینه تر هستند. در مقایسه با کودهای جامد هزینه های کمتری برای استفاده از این نوع کود پرداخت خواهید کرد. به عنوان مثال اگر شما خواسته باشید نیاز آهن را از طریق کود جامد سولفات آهن تامین نمایید، لازم است حداقل بیش از 50 کیلو گرم از این کود را مصرف کنید. از طرفی جذب برخی عناصر از جمله آهن از طریق خاک با محدودیت های زیادی مواجه است. این در حالیست که کود مایع آهن به راحتی از طرق محلول پاشی جذب می شود.

*برخی عنصر اصلی از جمله ازت، فسفر و پتاس هستند که گیاهان نیاز زیادی به این مواد دارند. در این بین باید بدانید که از طریق محلول پاشی عملا تامین این عناصر اصلی امکان پذیر نیست و در صورت استفاده نیز بسیار زیاد و پرهزینه خواهد بود. به عنوان مثال نیاز گیاه چغندرقند به ازت حدود 189 کیلو گرم ازت خالص (حدود 400 کیلو گرم اوره ) در هکتار است که اگر هدف تامین آن از طریق کودهای مایع باشد، خیلی هزینه بر بوده و عملا مقدور نیست.

* جالب است بدانید در برخی موارد که کمبود عناصر اصلی مطرح است و فرصت کمی برای جبران وجود دارد، باز همین کودهای مایع بهترین گزینه هستند. چرا که فسفر عنصر غیر متحرک است و اگر در موقع بروز علائم کمبود در مزرعه بخواهیم از طریق کودهای جامد این مشکل را حل کنیم، بیش از 10 روز حتی تا 15 روز طول می کشد. در حالیکه با استفاده از یک کود مایع فسفردار می توان کمبود فسفر گیاه را در بازه زمانی 2 روز برطرف نمود.

* کودهای جامد عموما دارای مواد باقیمانده در خاک هستند. این در حالیست که کودهای مایع خلوص بیشتری داشته و اثر باقیمانده در خاک ندارند.

* برخی عناصر غذایی از جمله آهن، منگنز، کلسیم در خاک های مناطق شور، قلیا و آهکی با استفاده از کودهای جامد توسط گیاه جذب نمی شوند. بنابراین در این شرایط ناچاریم از کودهای مایع استفاده کنیم. به عنوان مثال کمبود کلسیم در گوجه فرنگی، صیفی جات و به ویژه در درختان میوه در اکثر مناطق خشک و نیمه خشک ایران یک معضل جدی است. در حالیکه می توان از کود مایع کلسیمی برای رفع کمبود این عنصر استفاده کرد و اثر مفید آن را مشاهده نمود.

کود مایع بهتر است یا جامد؟

پس از بررسی تفاوت کودهای مایع و جامد متوجه شدیم که هر کدام از این نوع کودها می‌ توانند مزایا و معایب مخصوص خود را داشته باشند. به عنوان مثال مقرون به صرفه بودن کودهای جامد و همچنین سهولت در ذخیره سازی را می‌ توان از جمله ویژگی‌ های آن ها نام برد. در طرف دیگر کودهای مایع قرار گرفته‌ اند که سرعت جذب مراتب بیشتری نسبت به کودهای جامد دارند. پس از بررسی نیاز خاک و همچنین محصول مورد کشت و با مشورت گرفتن از کارشناسان کشاورزی می‌ توانید بهترین گزینه را انتخاب کرده و مورد استفاده قرار دهید. تیم تحقیق و توسعه شرکت کودیران (کیمیا رویش مهر پارس) و مشاور فنی و پژوهشی این مجموعه بر اساس تحقیق و تجارب خود مطلب فوق را نگارش کرده است. لطفا در صورت انتشار مطلب به نگارنده اشاره شود.